Türk Hamamının Özellikleri Nedir?
Hamam kültürü genellikle Türk toplumu ile özdeşleşmiş olmasına rağmen antik dönemlere kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. İlk hamam örneklerinin milattan önce 6. yy.’da Mora’da yer aldığı bilinir. Hamamların bugünkü şekline dönüşmesi ise Roma döneminde gerçekleşir. Bu dönemde başta Anadolu olmak üzere İtalya ve Yunanistan civarında pek çok şehirde hamamlar kurularak Romalılar tarafından kullanılır.
Hamam Nedir?
Türk Dil Kurumuna (TDK) göre hamam kelimesi “yıkanılacak yer” anlamına gelir. Roma döneminde ise hamam ve benzeri yapılara ise “thermae” adı verilir. Günümüzde kullanılan “termal” kelimesi de bu kökten gelir. Bu kelimeler ise Yunancada “sıcak” anlamına gelen “thermos” kelimesinden türemiştir. Türkçede kullanılan “hamam” kelimesi ise Arapçada “ısıtma, ısınma” anlamlarında kullanılır.
Hamamlar, Anadolu’ya yerleşen Türkler tarafından kısa sürede benimsenmiştir. Öyle ki, şehirlerin imar edilmesi esnasında hamamlar iyice yayılmaya başlamıştır. 17.yy. ve sonrasında ise Anadolu şehirlerinde binlerce hamam hizmete açılmıştır.
Türkler tarafından temizliğe verilen önem, Türk mimarisinde ve kültüründe hamamların önemli bir yer edinmesini sağlamıştır. Mimari özellikleri ve işlevleri açısından toplum yaşamında önemli bir yere sahip olan hamamlar, ısıtma sistemleri ve süsleme unsurları ile dikkat çeker. Günümüzde Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait hamamları görmek mümkündür.
Türkler, Anadolu’ya yerleştikten sonra, Orta Anadolu’da bulunan birçok mimari yapı ile birlikte Antik Dönem hamamlarını İslamiyet’in temizlik anlayışına uygun hale getirmiştir. Ayrıca, hamamlarda kullanılan alttan ısıtılma sistemlerinde Antik dönem hamamlarından etkilenilmiştir. Fakat, İslam anlayışının bir yansıması olarak Türk hamamlarında duvar içlerine yerleştirilen künklerle taşınan su kullanılarak yıkanılmıştır. Bu özellik, Türk hamamlarını Antik Dönem mimarisi ile yapılan hamamlardan ayran temel noktalardan biridir. Böylece, Türkler zengin Orta Asya gelenekleri ile Anadolu’nun yerel kültürlerini kaynaştırarak bugün Türk hamamı olarak bilinen mimari yapıları inşaa etmiştir.
Türk kültüründe camilerden sonra en çok inşaa edilen eserler olan Türk hamamlarının, çoğunlukla merkezi kubbeli ve alttan ısıtmalı olarak tasarlandığı görülür. Türk hamam mimarisi bu yönüyle kendine has bir özellikleri ile günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Günümüzde de termal su içeren hamamlar, uygun jeopolitik yerlerde konumlanan doğa oteli içerisinde yer alarak sağlık turizmine de önemli katkı sağlar.
Anadolu Türkleri için önemli bir yere sahip olan hamamlar, temizlikte olduğu kadar sosyal konularda da önemli bir yere sahiptir. Mesela asker adaylarının yolcu edilmesi, gelinlik kızların görücüye çıkması, lohusa kadınların, yeni doğan bebeklerin ve sünnet olan çocukların yıkanmasında Türk hamamlarının izlerini görmek mümkündür. Türk hamamları, bu özellikleri nedeniyle Anadolu’yu ziyaret eden yabancı gezginlerin yanı sıra yazar, ressam ve sanatçılarının dikkatini çekerek onlara ilham kaynağı olmuştur.
Türk Hamamlarının Sağlık Açısından Faydaları
Türk hamamlarının sağlık açısından faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Hamamlarda su ve sabunla yapılan vücut temizliği, en faydalı yıkanma ve temizlenme yöntemlerinden biridir.
• Hamamda vücudun terledikten sonra yumuşak bir bez ya da süngerle ovularak yıkanması vücuttaki kan dolaşımını kolaylaştırır ve insana rahatlama hissi verir. Ancak, vücudu sert keseler kullanarak ovmak, deride yaralar oluşturabilir.
• Hamamlardaki sıcak ortam, insan vücudunun rahatlaması ve dinlenmesi açısından çok faydalıdır. Ancak, hamamlarda çok fazla kalmak, sıcaktan soğuğa veya soğuktan sıcağa çok sık çıkmak vücuda zarar verebilir.
• Sağlıklı bir vücuda sahip olanlar için hamamlardaki sıcak ortam faydalı olsa da kalp ve dolaşım sistemi sorunu olanlar için hamamlar riskli olabilir. Çünkü çok sıcak su içerisinde ve çok sıcak ortamda uzun süre kalmak, kan dolaşımı açısından oldukça risklidir.
Türk Hamamlarının Özellikleri
Türk hamamları soyunma, yıkanma ve ısıtma olmak üzere 3 ana bölümden oluşur. Bu bölümleri aşağıdaki gibi açıklayabiliriz:
1. Soyunma Bölümleri
Soyunma bölümleri, Türk hamamlarındaki en büyük bölümdür. Çünkü soyunma bölümü, hamamın iç kısmına girmeden önce ve hamamdan çıktıktan sonra kullanılan bir bölümdür. Soyunma bölümlerinin orta kısmı oldukça geniş bir sofadan oluşur. Ayrıca, bu bölümünün çevresinde küçük boyutlarda birkaç kişinin yatarak dinlenebileceği ebatta odalar bulunur.
Hamama gelen kişiler, soyunma işlemleri ile özel eşyalarının muhafaza edilme işlemlerini bu anahtarlı bölümlerde gerçekleştirebilir. Ayrıca, bu bölüm hamamdan çıktıktan sonra uzanıp dinlenme amacıyla da kullanılır. Günümüzde çoğu hamamda dinlenme amacıyla daha büyük yerler yapılmıştır. Bu bölümlerde, aynı zamanda uzanarak dinlenme amacıyla şezlong benzeri yataklar konulmuştur.
2. Yıkanma Bölümleri
Hamam mimarisi içerisinde sıcak suyun bulunduğu bölüme hamam adı verilirken, soğuk suyun bulunduğu bölüm ise soğukluk olarak adlandırılır.
• Yıkanma bölümü, adı üstünde yıkanma ve temizlik faaliyetinin gerçekleştirildiği yerdir. Yıkanma bölümü, tamamen mermerden yapılmıştır. Bu bölümün ortasında oval, kare, dikdörtgen, beşgen, altıgen, sekizgen vb. şekillerde yapılmış olan sehpa benzeri yüksek bir mermer bölüm yer alır. Bu bölümün boyutu, hamamın büyüklüğüne göre değişir. Bu bölüm üzerinde yaklaşık 4-5 kişi yatar vaziyette sığabilir. Sehpa şeklindeki bu taşa, “Göbek Taşı” adı verilir. Göbek taşı, hamamlarda üzerine yatılarak ter akıtılan önemli bir yerdir.
Yıkanma bölümünde herkesin ayrı ayrı yıkanabildiği 8-10 adet kurna adı verilen bölümler de vardır. Her kurnanın olduğu bölüme, sıcak ve soğuk su akan musluklarla su verilir. Bu musluklar, çoğu hamamda yan yana durur. Ancak bazı özel tasarlanmış hamamlarda altlı-üstlü olabilir. Türk hamamlarında kullanılan bu musluklar, evlerde bulunan musluklara kıyasla daha büyüktür. Ayrıca, bu muslukların kendine göre farklı şekilleri vardır. Su kapları ise yemek tabağına benzer şekilde 3-5 cm derinlikte ve çapı ise yaklaşık 20 cm civarında olan kaplardır.
3. Isıtma Bölümleri
Hamam ve yıkanma bölümlerinin ısıtılması amacıyla yapılmış bölümlere ısıtma bölümleri adı verilir. Bu bölüm aynı zamanda “külhan” olarak adlandırılır. Bu bölüm, hamamların yapımı sırasında en zor bölümüdür.
Külhan, hamam kompleksinin alt kısmında yer alır. Bu alt bölümde ateş yakılır, yükselen alevler ve dumanlar, mermer kısmın altında yer alan ve duvar içerisinden geçen özel tasarlanmış yolları izleyerek baca kısmından dışarıya çıkar. Duman çıkan bu bacalara ise “Tüteklik” adı verilir.
Külhandaki ocak üzerinde sıcak su kazanı bulunur. Sıcak su kazanı üzerinde ise soğuk su deposu yer alır. Göbek taşı, külhan bölümünden gelen sıcaklık sayesinde her zaman sıcaktır. Göbek taşının alt kısmında bulunan duman ve alevlerin gittiği bölüm çok sıcak olduğu için “cehennem” olarak adlandırılır.
Türk Hamamlarının Diğer Genel Özellikleri
-Hamam içerisinde erkekleri yıkayıp onlara keseleme işlemi yapan kişiye “Tellak” denilir.
-Hamamda kadınları yıkayıp onlara keseleme işlemi yapan kadına ise “Natır” denilir.
-Hamam içerisinde kurulanma amacıyla kullanılan ve genelde alt kısıma etek gibi bağlanan ince renkli kumaşa “peştemal” denilir.
-Hamamlarda giyilen tahta altlık ile tasarlamış terliğe ise “hamam takunyası” denilir.
-Hamamlar, genel olarak erkek ve kadınlar için ayrı ayrı kullanılır. Ancak bazı hamamlar; belirli günlerde kadınlara, belirli günlerde de erkeklere hizmet verir. Ayrıca karışık kullanım imkanı sunulan hamamlar da vardır.
Hamamlar, hâla günümüzün vazgeçilmez kültürel varlıklarından biridir. Hemen her şekilde yaşantımızda yer alan hamamlar, biçim ve şekil değiştirmiş olsa da halen Türk halkının önemli kültürel değerleri arasında ilk sıralarda yer alır. Siz de doğanın şifalı su seçeneğini sunduğu termal otel seçenekleriyle hem sağlık hem de zindelik kazanmak ve geleneksel Türk hamamının eşsiz keyfini yaşamak isterseniz, kızılçam ormanları ile kuşatılmış ve yeşilin binbir renginin hakim olduğu, sakin doğası ile huzur veren Obam Termal Resort Hotel & SPA’nın kapıları daima size açık! Dilediğiniz zaman rezervasyon yaparak bu eşsiz deneyimi siz de yaşayabilirsiniz.
